ORIENTALIST Wachi French - Gawo 1

Kumenya: 446

Prof Assoc. Dr. mu Mbiri HUNG NGUYEN MANH1

   Lero, a Anthu aku Vietnamese sindikuwonanso, ngakhale chithunzithunzi, cha atsamunda achifalansa m'dziko la Vietnam. Amatha kuwonedwa m'masamba akale amabuku kapena kudzera m'mabuku ofufuza monga Bulletin de l'école Française d'Extrême-Orient (Far-Eastern French School), Bulletin de la Société des Études Indochinoises, Bulletin of the Society for Indochinese Study), ndi Bulletin des Amis du Vieux Huế (Anzathu a Old Huế Bulletin), kapena Kutulutsa mawu de IInstitut Indoch Texas kutsanulira l'étude de l'homme (kufalitsidwa kwa Indochinese Institute for the Study of Man)…, Kapena kudzera m'malemba ofufuza zakuthupi, zikhalidwe, ndi moyo wauzimu wa anthu aku Vietnam omwe atsamunda achifalansa aja adawasiya. Zina mwazolembedwazo, zina mwa izo sizinangotsimikizira kukhalapo kwa akatswiri ambiri aku France kuyambira pafupifupi zaka zana, komanso zimatsimikizira kukhalapo kwa ambiri Aroma Katolika ansembe ndi amisili kuyambira zaka mazana angapo zapitazo, kudzera mu kafukufuku wambiri akuchita "Ntchito ya aJesuit ku Tonkin"(*), komanso pakukula kwakukulu komwe kwasinthidwa posintha anthu osakhulupirira Mulungu ku Roma Katolika kuyambira 1627 mpaka 1646 ”.     

   Ansembe ndi amisili onse aja samangoyenda m'malire a South ndi North Vietnam, komanso anali atapita kutali mmalo mapiri, monga zochitika za Rev. SA SAVINA2 amene adaphunzira mitundu ing'onoing'ono mdera lamapiri la kumpoto ndi Sino-Vietnamese madera oyandikira; a Rev. Bambo CADIÈRE3, omwe kuphatikiza pazinthu zokhudzana ndi gululi, chilankhulo, ndi malingaliro a Vietnamese - adafufuzanso pa Mbiri ya Chams; kapena nkhani ya Rev. Bambo DOURISBOURE4 yemwe adachita kafukufuku pa ethnography. Palinso Rev. Rev. ALEXANDRE DE RHODES5 amene adalemba Kutanthauzira mawu Annamiticum Lusitenum et Latinum - Roma 1651.

   Panali, nthawi imeneyo, osati amishonale ndi akatswiri okha, komanso ochita malonda. Ngakhale anali otanganidwa kwambiri ndi bizinesi yawo, adalipo kumpoto kuti alembe ubale wawo monga nkhani ya TAVERNIER6, kapena uja wa SAMUEL BARON7 (Mngelezi) yemwe adafotokoza za dziko lomwe adapitako. Amayang'aniranso kwambiri zochitika zandale komanso zachikhalidwe, komanso miyambo ndi zizolowezi, malo komanso mbiri ya chilankhulo m'malo omwe adapitako.

   Koma, monga gawo lapadera, panali oyang'anira aku France omwe samangoyang'anira ntchito yoyang'anira, komanso adasunga nthawi yochulukirapo pochita ntchito zofufuzira monga nkhani ya Sabatier yemwe adaphunzira zamalamulo ndi chikhalidwe cha fuko la Ede, MALO8 omwe adalabadira mwapadera vietnamese wowerengeka ndi chilankhulo, ndi CORDIER9 - ngakhale anali woyang'anira mwambo, adagwirapo ntchito yomasulira Unduna wa Zachilungamo ku Indochinese ndipo anali ataphunzitsa Vietnamese ndi Chinese kwa akuluakulu aku France. Ponena za wamkulu wa Air Force CESBRON10, adafuna kukweza nthano zam'mlengalenga ndi nthano mpaka thambo.

   Panalinso oyang'anira apolisi a DAYOT11 yemwe adamasulira ndakatulo ya ĐỒ CHIỂU12 LỤC VÂN TIÊN m'Chifalansa, kupereka chidwi chake chonse ku vesi lirilonse, liwu lirilonse… Pakati pa ofufuza ambiri achi French, odziwika kwambiri anali anthu otsatirawa: G. DUMOUTIER13 - wofukula za m'mabwinja, wamakhalidwe ndi wam'mawa - wogwiritsidwa ntchito ndi Kazembe General monga womutanthauzira, MAURICE DURAND14, wolemba wodziwika bwino wa ntchitoyi  "Zithunzi Zodziwika Kwambiri zaku Vietnamese". PIERRE WOLEMERA15 yemwe adalemba buku lodziwika bwino lotchedwa  "Kudziwa Vietnam", ndipo posachedwa, takhala ndi PHILIPPE LANGLET,16 a dokotala m'mbiri, yemwe adaphunzitsa Mabuku pa kale Yunivesite ya Saigon, ndipo anali atamasulira "Khâm Định Việt Sử Thống Giám Cương Mục (1970)" (Mbiri Yovomerezeka ya Vietnam) ndipo adagwiritsa ntchito ngati lingaliro lopezera digiri yake ya Doctor. Masiku ano, si anthu ambiri amene adakalipobe. Amangoletsa malo awo kupita kwina Achi Russia, achi Japan, azamakhalidwe aku America… Kutengera malingaliro ofufuzira, omwe atha kukhala okonda chuma kapena malingaliro, osunthika kapena okonda zinthu… Maphunziro aku Vietnamese amawonetsedwa pamaso pawo ndi zinthu zatsopano.

   Komabe, titatha kuwerenga zikalata zonse zomwe zatsalira monga tafotokozera pamwambapa sitinakumaneko ndi wofufuza wina waku France yemwe dzina lake ndi HENRI OGER16! Mwinamwake, ife tiyenera kuwerenga nkhani ya PIERRE HUARD, yochitidwa pa Bulletin de l'école Française d'Extrême-Orient ndi yamutu wakuti "Henri Oger, mpainiya wa Vietnamese(Chithunzi 72). Zomwe zili m'nkhaniyi zitha kuwunikira munthu waku France uyu.

... pitilizani mu Gawo 2 ...

ZINDIKIRANI:
O ORIENTALISTS Achi French - Gawo 2.

zolemba:
(*) Dera lolamulidwa ndi Bwana Trịnh kuchokera Đèo Beng ku North VN.

15: PIERRE HUARD - Woyambitsa ukadaulo waku Vietnamese - Henri Oger (1885-1936) BEFEO, Tome LVII - 1970 - mas. 215-217.

BAN TU THU
07 / 2020

(Nthawi zochezera 1,352, maulendo a 1 lero)