Asitikali ndi Mfuti
Kumenya: 1162
I. Malinga ndi zolemba zina, ku Vietnam, adaimba mai [sung ho mai] (macheso) linali dzina lodziwika bwino la mfuti anayimba nyimbo [sung điểu thương] (mutu) sizinali zachilendo kwenikweni ndipo zimagwiritsidwa ntchito kuyambira zaka za 16 mpaka 19. Milungu yoyambira (Le, Mac, Trinh, Nguyen [Lê, Mạc, Trịnh, Nguyn]) okhala ndi ma matchlock okwanira ankhondo. Zolemba mbiri yakale komanso zolembedwa zinafotokoza nkhondo zakale motere: "Zikuuluka maphokoso ngati nyenyezi zakugwa". Nyimbo za Folk zidalembanso za asirikali ngati anthu achikondi:
Lamba wachikasu kuzungulira m'chiuno
Kuvala zipewa zolembetsedwa, mfuti yonyamula paphewa
Matchlock mdzanja limodzi
Yemwe adagwira nthungo ndikumapita m'bwatomo poyang'anira mandarin
Kugundidwa kosalekeza kwamagumuli kumveka
Misozi ili m'maso m'mene amalowa m'bwatomo.
[Beng lưng thì thắt đai vàng
Đầu đội nón dấu vai mang sung dài
Sindingathe kutero
M'pofunikanso kumvetsera mwatcheru.
Phunzirani momwe mungachitire.
Bước chân xuống thuyền nước mắt như mưa]
Chojambula cha mfuti pansipa chidapangidwa mu 1908 - 1909 mkati Hanoi [Hà Nội]. Zimatithandizira kulingalira za asirikali nthawi imeneyo, asanafike Nguyen [Nguyễn] Mzera.
Ponena za zoyesa zomwe zatchulidwazi, nazi zikalata zina zotithandizira kuti timvetsetse:
******
II. Musket ndi mtundu wamakono wa arquebus m'magulu ankhondo aku Vietnamese pamasiku a Mac, Trinh, Nguyen [Mac, Trịnh, Nguyễn] (kuyambira m'zaka za zana la 17). Kuphatikizika kwa maseke kunatsata kayendedwe ka nkhuku zokhala ndi zidutswa. Njira yogwirira ntchito ili motere: "koka choyambitsa; choyambacho chimakhudza chidacho kuti chitsukire", Kutanthauza:" kokera nyundo kumbuyo; ikani mbeyo yolumikizira cholumikizira. Tikakoka nyumbayo, nyundo imayenda ndikugwira chidutswa chomwe chimathandizira mfutiyo. ”
Malinga ndi John Pinkerson1, Ambuye Nguyen [Nguyễn] adakwaniritsa ankhondo ake mtundu uwu anayimba nyimbo [sung điểu thương] (maseke), yotchedwanso adaimba mai [sung ho mai] (matchlok).
Chikalata china chinawonetsa kuti mu mzera wa Qing (China), panali mtundu wina wamatchlock akuluakulu omwe amafunikira anthu awiri kuti azigwiritsa ntchito: Wina kuti ayike mfuti paphewa ndipo winayo monga choimbira.
In Vietnam [Việt Nam], mtundu uwu wamfuti ukuwonetsedwa pano m'malo owonera zakale. Monga akunenera, a Tay Mwana [Alireza] asitikali adalandira maluso omwe atchulidwa pamwambawo Dang Trong [Đàng Trong] (South Vietnam mu 17th-18 century) ndikusinthidwa kukhala mitundu ina yambiri. Asitikali ankhondo adagwiritsa ntchito chida ichi bwino chifukwa cha zomwe amachita tsiku ndi tsiku paminda, zomwe zimawoneka ngati masewera. Komabe, mkati Dang Ngoai [Đàng Ngoài] (North Vietnam m'zaka za zana la 17-18), njirayi idagwiritsidwanso ntchito pomenyera nkhondo kwa zaka mazana awiri. Monga madzi ndi moto, Ambuye Zamgululi [Mweemba] adatchedwa Thuy Vuong [Thuỷ Vương] (Lord of Madzi) chifukwa cha asitikali ake ankhondo amphamvu; Ambuye Nguyen [Nguyễn] adatchedwa Hoa Vuong [Hoả Vương] (Mbuye wa Moto) chifukwa cha magulu ake ankhondo anali ndi zida zamphamvu zopopera moto. Kupatula apo, Ambuye Nguyen [Nguyễn] anali ndi zida zina zofala kwambiri m'gulu lankhondo monga hoa kutalika [kutalika] (chinjoka chamoto), ayi ku [ku hổ] (njati yamoto) ndi mfuti zokhala ndi zidutswa zomwe zimagwira ngati bomba losavuta.
Poyambirira, chigambachi (nsangalabwi) anali wochokera ku Europe, yomwe idayambitsidwa ku America ndi Asia. The Tay Mwana [Alireza] Gulu lankhondo limadziwika kuti linali lankhondo lamphamvu chifukwa cha masiketi awo otukuka omwe anali apamwamba pankhani yaukadaulo (pamaulendo anayi okha ofunikira) pomwe Asitikali aku Britain ndi ku Europe amafunikira mayendedwe makumi awiri. Makamaka, mfuti za Qing (Chithunzi) zinagwira moto pang'onopang'ono koma ndi utsi wambiri. Emperor Quang Trung [Quang Trung] adagwiritsa ntchito mfutiyi kumamenya nkhondo kotero kuti mkanjo wake udasanduka wakuda chifukwa cha utsi.
*
Zingwe kapena zidutswa zokuyimira zidagwiritsidwa ntchito matchlocks. Pambuyo pake, matchlocks adasinthidwa ndi mfuti zapamwamba kwambiri, pogwiritsa ntchito zida zoyatsira ndi makatoni ofanana ndi mfuti zaku Europe nthawi imeneyo. Komabe, mkati Mayi Manga's [Minh Mạng] ulamuliro, matchlocks adasinthidwa ndi mfuti (chifukwa cha kuchepa kwa ankhondo) koma ndi ocheperako poyerekeza ndi zaka zapitazo, anthu khumi atanyamula mfuti imodzi.
******
Malinga ndi malangizo mu Nguyen [Nguyễn] Atsogoleri, asitikali adagawika m'mitundu iwiri: Asitikali ankhondo ndi asitikali ankhondo. Asitikali achitetezo adasankhidwa ku Nghe An [Nghe An] kwa Binh Thuan [Binh Thuan], omwe anali atalowa lokongola [Uwu]. Pankhondo yapakati pa France ndi Vietnam Kumpoto, lokongola [Uwu] khothi lidatumiza asitikali 8,000 kuti akateteze Kumpoto Vietnam [Việt Nam], motsogozedwa ndi mandarins apamwamba kwambiri. Asitikali ankhondo anali ku North. Pambuyo pake, pa chitetezo cha ku France, asitikali awa adasinthidwa ndi linh kho xanh (asirikali akumalo amtambo) (chithunzi). Asitikali ena otsala anali m'manja mwa olamulira zigawo.
ZINDIKIRANI:
1: JOHN PINKERSTON "Malo amakono: Kulongosola kwa maufumu, maufumu, mayiko, ndi madera a nyanja zamchere, nyanja zam'madzi, ndi zilumba".
Image Chithunzi Chowonetsedwa - gwero: faxuca.blogspot.com, nam64.multiply.com
ONANI ZAMBIRI:
◊ MALO OGWIRITSA NTCHITO NDIPONSO ZOCHULUKA ZA VIETNAM - Gawo 1
◊ MALO OGWIRITSA NTCHITO NDIPONSO ZOCHULUKA ZA VIETNAM - Gawo 2
◊ MALO OGWIRITSA NTCHITO NDIPONSO ZOCHULUKA ZA VIETNAM - Gawo 3