CHỮ NÔM kapena Buku Lakale Lachi Vietnamese Ndi Zakale Zakale za Zolemba za Vietnamese - Gawo 3

Kumenya: 1011

Nguyễn Khắc Kham

… Ikupitilira gawo 2:

II. Zilembo zaku China zomwe zidagwiritsidwa ntchito pophatikiza zoimira Chữ nôm

    Nthawi zonse munthu waku China yemwe samayimira a Chữ Nom kuwerenga kwa Sino-Vietnamese kapena mawu ofanana ndi kuwerenga kwake Sino-Vietnamese, zilembo ziwiri zaku China zidagwiritsidwa ntchito, chimodzi chimakhala chofanana, china monga phonetic.

   Kusankha kwachikhalidwe cha Chitchaina kugwiritsidwa ntchito ngati fonetiki kudakhazikitsidwa pamalamulo khumi ndi awiri omwe adaperekedwa pamwambapa Hồ Ngọc cẩn za kufanana kwamawu. Ponena za tanthauzo, limayimiriridwa ndi wolemba China kapena wotchuka waku China.

Ex.: + Khalidwe la Nôm 𠀧 (ba, atatu) limapangidwa ndi phonetic 巴 (werengani ba) ndi tanthauzo lachitatu.
+ Nôm khalidwe 𢬣 (Tay, dzanja) limapangidwa ndi tanthauzo Dzanja (dzanja) ndi mafoni oo (werengani ayi). 
+ Nôm khalidwe 啉 (trăm, zana) limapangidwa ndi tanthauzo 百 (zana) ndi mafoni 林 (werengani ine). 
+ Nôm khalidwe 𪡔 (ra, kutuluka) limapangidwa ndi phonetic 出 (werengani la) ndi tanthauzo (kutuluka).

     Zitsanzozi zikuwonetsa kuti tanthauzo silikhala ndi malo okhazikika. M'mawu ake, umayikidwa mbali yakumanzere. Umu ndi momwe zilili ndi chitsanzo chachiwirachi. Komabe, chifukwa cha esthetics, matanthidwewo amatha kusintha maudindo ake.

    Chifukwa chake zimayikidwa mbali yakumanja mu chitsanzo choyamba, pamwamba pomwe chachitatu ndi pansi pa china chachinayi. Munthawi yotsiriza iyi, nthawi zonse pazifukwa zomwezo, itha kukhala mbali yakumanja motere. Ngati itapangidwa ndi amodzi a 214 opitilira muyeso wa Buku lotanthauzira mawu achi China, malo ake ndi ofanana monga momwe zimakhalira zosinthika mchitidwe wachi China wokhudzidwa.

Ex.: + Khalidwe la Nôm 吶 o (kuyankhula) komwe kwakukulu pakamwa ali kumanzere.
+ Nôm khalidwe 𩾷 quạ (khwangwala, khwangwala) komwe kwakukulu 鳥 ali kudzanja lamanja. 
+ Nôm khalidwe 𥵛 osatinso (basiketi yayikulu yosanja) komwe kwakukulu 竹 Pamwamba. 
+ Khalidwe la Nôm 峼bwino (zamkati, mtima) komwe kwakukulu Mtimapansi.²¹

    Kupatula, ochepa Chữ Nom lopangidwa ndi zilembo ziwiri zaku China zomwe zimagwiritsidwa ntchito pophatikiza, zonse zomwe zimapanga zimatha kuzindikira tanthauzo. Timakhala oyera Chữ Nom. Momwemo Vietnamese morpheme giời or trời (kumwamba, kumwamba) ikuyimiridwa ndi Chữ Nom 𡗶, palokha kuphatikiza zilembo ziwiri zaku China tsiku ndi Pamwamba. Palibe lingaliro lakutali kwambiri pa katchulidwe.²²

    ena Chữ Nôm itha kukhala ndi tanthauzo kuchokera Chữ Mphesa kapena mchitidwe waku China wokhala ndi kuwerenga kwa Sino-Vietnamese ndi phonetic poda kuchokera Chữ Nom. Momwemo Vietnamese morpheme lời (mawu, malankhulidwe, mawu) ikuyimilidwa Nom 口 𡗶 ndi grapheme yovuta yomwe imakhala yach Chinese pakamwa chogwiritsidwa ntchito ngati tanthauzo ndi Chữ Nom (giời or trời) wogwiritsidwa ntchito ngati fonetiki.²³

    Kupatula izi zochepa, Chữ Nom amtundu wachiwiriwu amapangidwa ndi tanthauzo ndi phonetic, onse akutengedwa kuchokera ku zilembo zaku China.²⁴ Komabe malembedwe ena mu Chữ Nom makamaka omwe amishonale achikatolika komanso omwe adapangidwanso ndi okopera amawonetsa kuti amakonda kusunga phokoso lokha mwa kukanikiza tanthauzo.

    Nachi chitsanzo chomwe chatchulidwa Hồ Ngọc cẩn.

   Mawuwo: Ndi xưayi (Pali kale kapena tsopano) adayimilidwa Nom 固 初 尼. Chimango ndi amishonale Achikatolika motere: pomwe ikadalembedwa moyenera Nom motere: Alirezatalischioriginal Malinga ndi Hồ Ngọc cẩn kapena motere: 有 汖 哰. Chimango malinga ndi Prof. Nguyễn Quang Xỹ ndi Prof. Vũ Văn Kính²⁵.

    Kuchepetsa uku Chữ Nom zitha kuwerengeredwa pazofunikira za okopera Nom zolemba kuti tisunge nthawi. Malinga ndi Dương Quiyeng Ham, chilimbikitso chomwechi chikadatha kufotokoza mwachidule mitundu yacifupi yachi Vietnamese ya zilembo zaku China zomwe zimagwiritsidwa ntchito poimira Chữ Nom.

Ex.: + Chiwonetsero cha Vietnamese Maliro (kuti muchite) ikuyimilidwa Nom by 爫, chidule cha mawonekedwe aku China 為. 
+ Chiwonetsero cha Vietnamese pali (kukhala) chikuyimiridwa Nom by 罗, chidule cha mawonekedwe aku China 羅.²⁶

    Kuphatikiza pamitundu yomwe ili pamwambapa ya Chữ Nom, zomwe ndi Chữ Nom cholembedwa ndi modzi wa ku China komanso wa Chữ Nom olembedwa ndi kuphatikiza zilembo zingapo zachi China, kutchulaku kwapadera kuyenera kukhala kwa zotsatirazi Chữ Nom 𠀪 𠀪 (khề-ku, [mawu] kukhala wokopa komanso wokakamira) ndi 乓 乓 (khệnhkhạng, kukhala wovuta; kuyenda pang'onopang'ono ngati munthu wofunika, kuvala ma air).²⁷ izi Chữ Nom zamtundu wapadera zidapezeka ndi Prof. Nguyễn Quang Xỹ ndi Prof. Vũ Văn Kính mu ndakatulo mu Chữ Nom by Cao Bá Quát, wolemba ndakatulo pansi pa Emperor Tự Ðức. Malinga ndi olemba a Tự-ndiển Chữ Nom (Mtanthauzira mawu wa Chữ ayi), awa awiri Chữ Nom anganyoze kusanthula kulikonse monga kapangidwe kake. Panokha timadzifunsa ngati adapangidwa ndi Vietnamese pamaziko amomwewo zomangamanga monga chikhalidwe chamakono cha China ping pa or tennis tebulo kapena ngati izi zingopezeka zongochitika zokha.²⁸

… Pitilizani mu gawo 4…

ONANI ZAMBIRI:
◊  CHỮ NÔM kapena Buku Lakale Lachi Vietnamese Ndi Zakale Zakale za Zolemba za Vietnamese - Gawo 2.
◊  CHỮ NÔM kapena Buku Lakale Lachi Vietnamese Ndi Zakale Zakale za Zolemba za Vietnamese - Gawo 1.
◊  CHỮ NÔM kapena Buku Lakale Lachi Vietnamese Ndi Zakale Zakale za Zolemba za Vietnamese - Gawo 4.

zolemba: 
²¹  Dương Quảng Hàm, op. anatchulidwa, masamba 279-279b. - 三 根 谷 徹, 安南 語. [Tiếng An Nam], 世界 言言 概 說 下 卷, 研究 社, 1955. 三 根 谷 徹, ガ ら 口 一 マ 字 へ [Từ chữčn chuyển anaimba chữ Latin], 月刊 百科7, 70, 1968, tsamba 15, 16, 25. 
²²  Dương Quảng Hàm, tsamba 103. Nguyễn Ðình Hoà, op. osimbidwa, tsamba 272. 
²³  Dương Quảng Hàm, op. otchulidwa. tsamba 103. mineya Toru, ops. otchulidwa. 
²⁴  Malinga ndi Prof. Hoàng Xuân Han. Pambuyo pake pokhapokha, idakhala yolumikizana pamodzi pakupanga zinthu ziwiri: phonetic ndi tanthauzo, koma gawo lotsiriza lino, idagwiritsa ntchito zizindikiro zochepa zomwe, zomwe zidawonjezeranso pafoni, zidawonetsa kuti mawonekedwe aku China omwe adagwiritsidwa ntchito ngati phonetic anali osiyana tanthauzo kuchokera ku Vietnamese morpheme kuti adzaimilidwe ndi iyo nôm. 
    Nayi mfundo kuchokera pamaphunziro ake pa Girolamo Maiorica's nôm amagwira ntchito pankhaniyi: "Les Vietnamiens ont cherché à améliorer le système en de laxième catégorie de caractères de la primeère catégorie par l'accolement aux caractères "phonétiques" d'un signe particulier dont le sens nous reste encore mystérieux. Enfin la dernière améliace has a remplacer ce signe par partie idéographique qui est un caractère chinois ayant le même sens que le mot Vietnamien qu'on veut transcrire o ayant un sens générique se rapportant in ce mot Vietnamien. Voici quelques ndi zitsanzo zolemba za cette méthode. Le sud se dit Nam 𠄼 en Vietnamnamien, pro pro du duactactre Chinois qui se prononce nan en Chaland Les Vietnamiens ogwira ntchito caractère kutsanulira transcrire le son et le mot Nam. Kapenanso ngati zilipo Nam Qui a deux sens: cinq et année. Les Vietnamiens ont trancrit ce son ndi le même caractère Chinois qui veut dire Sud, parfois en lui accolant un signe elementum. C'est la méthode purement phonétique. Kutsanulira kwa oyang'anira ndi mautumiki, zolemba zokhudzana ndi zolemba, zotsogola za Chico qui veut cinq kutsanulira mphamvu cinq, soit le caractère Choland qui veut dire année kutsanulira mphamvu année. ” Ponena za chikwangwani chachilendo pamwambapa, Prof. Hoàng Xuân Han adaikapo zolemba zotsatirazi "J'ai décelé sept de ces sign, dont deux semblent se retrouver dans les caractère de Si-Hia amalipira Nord-ouest de la Chine de l'époque des T'ang chilungamo-qu'à la Fin des Nyimbo, qu qu me me fait penser que les écritures locales des pension malire de la Chine du temps des T'ang pourraient avoir une originine commune d'ordre directoratif". 
    Hoàng Xuân Hãn, "Giroloam Maiorica, a orevres en langue Vietnamienne conservées in la Bibliothèque Nationalale de Paris". Archivum Historicum Societatis Iesu Extractum e vol. XXII, 1953. Institutum Mbiri SI Roma, Borgo Santo Ghosto, 5 tsamba 206. 
²⁵  Hồ Ngọc Cẩn, op. tsamba losimbidwa 166. Nguyễn Quang Xỹ, Vũ Văn Kính, op. yotchulidwa, masamba 165, 508, 859. 
²⁶  Malinga ndi Prof. Kono Rokuro, mawonekedwe amafupikitsidwa a Vietnamese 爫 amafanana ndi mawonekedwe ofupikitsidwa a mtundu wa chi Korea 為 {ha "kuti muchite"} Pamutu komabe ku Korea Lakale. Munthu wa chữ Nôm, adanenanso, ndi mtundu wofupikitsa wa chikhalidwe chomwe chimagwiritsiridwa ntchito mawu 羅 {pali "kukhala"}. Izi zikutikumbutsanso chidule chofananira cha Korea komabe (). Kono Rokuro, op. tsamba losimbidwa 101. Onaninso mineya Toru, Annango, tsamba 860. 
²⁷  Nguyễn Quang Xỹ, Vũ Văn Kính, op. Yatchulidwa, Lời Nói đầu (mawu oyambirira) tsamba viii. 
²⁸  Kanagae Nobumitsu, 鐘 ヶ 江信光: 中國 azil 辭典 - Zhonguo yu cidian [Tili ndi Trung Quốc], 大學 書 林, 昭和 四十 七年 [1972], tsamba 612.

zolemba:
** Mutu wamagawo, mawu olimba mtima komanso chithunzi cha sepia wakhazikitsidwa ndi Ban Tu Thu - thanhdiavietnamoc.com.
◊ Gwero: Institute of Sino-Nom maphunziro.

BAN Lachiwiri THƯ
03 / 2020